Byzantion'dan Konstantinopolis'e ve İstanbul'a: İstanbul Tarihi Haritası

Tezi yazarken, adını Honorable Exception koymamın sebebi, üçüncü, dördüncü revizyonda, yazdığım upuzun Byzantion’dan Konstantinopolis kısmını çıkarmam sonucunda ortadan kayboldu.

Tezimi academia.edu’dan bulabilirsiniz, şu linkten.

Buradan tashih edeyim, 2. yüzyılın sonunda Septimius Severus’un iktidarı zorla ele geçirmesine direnen tek mühim şehir Byzantion’du. Bu nedenle, Edward Gibbon 18. yüzyılda yazdığı ve Batı’nın kendisine yepyeni bir ayna bulduğu Roma İmparatorluğu’nun düşüşünün tarihinde şehre bu sıfatı uygun görmüştü: onurlu istisna.

Severus, Roma imparatorlarının alışıldık acımasızlığının ötesinde davranmış, bütün şehri yok ettiği gibi bir daha buraya bir şehir kurulmasın diye bütün şehir surlarını da yok etmişti.

Bu ve benzeri bütün hikayeleri, Gibbon’dan sonra gelen çok geniş İstanbul tarihi literatüründen, 1960’larda çok parlak bir Bizans İstanbul’u serisi olarak çıkmış Dumbarton Oak Papers’tan okuyabilirsiniz.

Yarı İstanbullu sayılırım, iki sene Kartal’daki bir özel ilkokulda okumamın dışında, 2009-2015 arası da İstanbul’da yaşadım. Şehrin beni büyülediği an, 1990’ların sonunda, herhalde üniversite birinci sınıftayken tünelden çıkıp da Yakup’a dayımla birlikte gittiğimiz zamandı. Refik’te yer bulamamış, Yakup’un terasına atmıştık kendimizi. Ve o zaman bu şehrin hiç ölmeyen bir ruhu olduğunu düşünmeye başlamıştım.

Yukarıda gördüğünüz Roma ve Bizans dönemini bir araya getiren İstanbul tarihi haritasını, biraz da bu tarihe merakımdan bir araya getirdim.

Cplakidas rumuzlu bir wikipedia kullanıcısının bundan yıllar önce hazırladığı bu harita, açık kaynak olması ve bir yığın eleştirel süzgeçten geçirilmesi sebebiyle en iyi haritalardan birisi.

Siz de benim gibi Bizans şehrine dair görkemli üç boyutlu tasarımlar görmüşsünüzdür; çoğunluğu maalesef kesin değil. Ancak bu haritada görebileceğiniz üzere, mesela Büyük Saray’ın yeri kesin değil. Öte yandan, Mese ile çağdaş İstanbul’un kesişimi, forumlarla Çemberlitaş, Beyazıt, Hipodrom’un, Aksaray’ın, tabii Valens su kemerinin sürekliliği büyüleyici.

İstanbul’da yaşadığım zamanlar, Galata’dan başlayıp, bu rotanın büyük ve önemli mekânlarından geçerek yürüyüşe çıkardım; sonra küçük ve daha ıvır zıvır görünen mekânlarında yürümeye başladım -Aksaray’ın Laleli’nin arka sokaklarında, Vefa’da, Eyüp’te. Beni bu yürüyüş turlarına ilk alıştıran dayımdı. O zamanlar tabii böyle kapsamlı haritalar edinmek fırsatı yoktu. Biraz da o sâikle bu haritayı bir altlığa kavuşturayım dedim.

Bir diğer sebebi de, 2010’ların başında, Pervititch haritalarını bu şekilde uyarlayan haritalardan 20. yüzyıl başı -ve esasında 19. yüzyıl sonu- İstanbul’u hakkında çok şey öğrenmiş olmamdı. 2010 İstanbul Kültür Başkenti hazırlıkları için o haritalar da bu tür bir Google Maps haritasına uyarlanmıştı. Maalesef şimdi bulamıyorum o web sitesini. Gerçi, eskiye kıyasla bilhassa Salt arşivi -enfes bir iş yapıyorlar bu arada- artık haritaları online erişime açmış: linkten ulaşabilirsiniz. Vaktim olursa, belki ben de pafta pafta jeoreferanslayabilirim ileride.

Maalesef belediyenin eski haritaları altıklarla kullandığı siteler var mı, varsa bile web siteleri mi deaktive edilmiş, ulaşamıyorum. Ancak Nil Tuzcu’nun hazırladığı çok iyi haritaların olduğu şuraya da bakabilirsiniz: Istanbul Urban Database

Haritanın altlığı Google maps, cep telefonunuzun Google maps uygulamasıyla karşılaştırarak yukarıdaki haritayı kullanabilirsiniz. Google maps kullanımında bunun akademik ve non-commercial olduğunu belirtmek gerekiyor. Onu da buradan belirtmiş olayım.

Wikipedia’nın üst haritasının lisansı da takdir ettiğim CC (Creative Commons) lisansı. Onun da detayını şöylece ekleyelim:

Ayrıca, harita için kullanılan kaynak eserler de şu şekilde belirtilmiş, onları da anmadan geçmeyelim: English: Topographical map of Constantinople during the Byzantine period. Main map source: R. Janin, Constantinople Byzantine. Developpement urbain et repertoire topographique. Road network and some other details based on Dumbarton Oaks Papers 54; data on many churches, especially unidentified ones, taken from the New York University‘s The Byzantine Churches of Istanbul project. Other published maps and accounts of the city have been used for corroboration.

Haritayı bir araya QGIS kullanarak getirdim, daha evvelden kullandığım daha basit web kiti yerine, gene iframe’e aktarabildiğiniz qgis2web eklentisi kullandım. Esas zorluk, harita üzerindeki yazıların netliğini korumasındaydı. İlk birkaç denemede çamur gibi raster image alınca, çözünürlüğü artırdım. Çözünürlük arttıkça rasterın boyutu 21 GB’a ulaştı. Tekrar azalttım. Temel olarak 9 yer noktasını (Galata Kulesi, Valens Kemeri, Yedikule, vs.) kullanarak, 2li polinomial düzeltmeden ve kübik resamplingden geçirdim. Birkaç denemeden sonra ciddi bir sorun kalmamıştı.